Naturalny sposób na bezsenność - jak działa melatonina?

W czasie snu zachodzi wiele istotnych procesów, które wpływają na pracę całego organizmu. Odpowiedni wypoczynek regeneruje, ma fundamentalne znaczenie dla układu nerwowego, odpowiada za poziom energii i motywacji. Zaledwie jedna nieprzespana noc może obniżyć sprawność psychofizyczną. Prawdziwy problem pojawia się jednak, kiedy zaburzenia snu stają się chronicznym zaburzeniem, utrudniającym funkcjonowanie. Jak rozpoznać i zwalczyć bezsenność?

Bezsenność - co to jest?

Choć bezsenność można definiować na kilka sposobów, określana jest najczęściej jako subiektywne odczucie złej jakości snu, które pogarsza funkcjonowanie w ciągu dnia. Aby mówić o poważnej dysfunkcji, musi trwać odpowiednio długo - przynajmniej 4 tygodnie. Problem jest bardzo złożony, a specjaliści wyróżniają cztery postaci kliniczne bezsenności:

• problemy z zaśnięciem - wydłużone oczekiwanie na sen (od 20 minut do kilku godzin)
• brak ciągłości snu - wybudzenia, które trwają powyżej 15 minut
• wczesne budzenie (z niemożnością ponownego zaśnięcia) - pojawia sie zwykle po 3 - 4 godzinach snu
• niska jakość snu - długość wypoczynku jest normalna, ale po przebudzeniu odczuwalne jest zmęczenie

Bezsenność może występować samodzielnie, pojawiając się bez wyraźnej przyczyny (bezsenność pierwotna), ale zdarza się, że jest wynikiem choroby somatycznej lub psychicznej (bezsenność wtórna).  

Bezsenność - przyczyny

Przyczyn bezsenności jest wiele, najczęściej to jednak wynik współzależności kilku czynników, które są ze sobą ściśle powiązane. Dzielą się na trzy grupy:

• czynniki predysponujące - podatność na bezsenność, która ma podłoże biologiczne (wiek, cechy osobowości, zburzony rytm okołodobowy, obciążenie rodzinne)
• czynniki wyzwalające - przyczyny, które zakłócają sen (środowiskowe, medyczne, polekowe)
• czynniki utrwalające - zmiany behawioralne wywołane przez bezsenność (nieregularne pory snu, wzmożony stres i niepokój utrudniające zaśnięcie)

Ryzyko wystąpienia bezsenności wzrasta wraz z wiekiem, jednocześnie zmniejsza się też zapotrzebowanie na sen, co znacznie utrudnia rozpoznanie.

Bezsenność w ramach czasowych

Bezsenność często klasyfikowana jest z uwzględnieniem czasu trwania dysfunkcji:

• przygodna (do kilku dni) - pojawia się nagle, bez określonej przyczyny
• krótkotrwała (do 1 miesiąca) - związana jest zazwyczaj z czynnikiem wyzwalającym (np. duży stres lub ból)
• przewlekła (powyżej 1 miesiąca) - występuje najczęściej z chorobą, np. depresją

Choć już krótkie epizody bezsenności mogą zdezorganizować codzienne życie, dłuższy okres niesie poważne konsekwencje dla zdrowia - fizycznego i psychicznego. 

Bezsenność - objawy

Objawy bezsenności są jasno określone i nie stanowią zazwyczaj problemu diagnostycznego, występują pojedynczo lub łącznie (w dowolnej konfiguracji). Do najczęściej stosowanych kryteriów należą:

• trudność w zaśnięciu
• nieregularny sen
• brak ciągłości snu
• zła jakość snu

O bezsenności można mówić, kiedy problemy ze snem pojawiają się pomimo odpowiednich warunków i możliwości do wypoczynku. 

Bezsenność - skutki

Bezsenność jest poważną dysfunkcją, powodującą szereg negatywnych konsekwencji, które nie tylko obniżają samopoczucie, mogą też utrudniać normalne funkcjonowanie. Zalicza się do nich:

• zmęczenie i senność
• zaburzenia koncentracji i/lub pamięci
• problemy z funkcjonowaniem społecznym i/lub zawodowym
• rozdrażnienie
• spadek energii
• uczucie napięcia i stres
• bóle głowy
• upośledzenie aktywności układu odpornościowego (zmniejsza się ilość białych krwinek)

Długotrwały niedobór snu (mniej niż 6 godzin na dobę) wiąże się z ryzykiem rozwoju chorób przewlekłych, może też prowadzić do przedwczesnej śmierci. 

Melatonina - jak wpływa na sen?

Melatonina wykazuje działanie pronasenne i reguluje rytm okołodobowy. Znacznie skraca czas zapadania w sen, wydłuża wypoczynek i poprawia jego jakość. Zmniejsza ilość przebudzeń w ciągu nocy. Uważa się powszechnie, że melatonina ułatwia zasypianie - to prawda, choć tylko częściowo. Co to oznacza? Hormon "jedynie" informuje organizm, że nadszedł czas na sen, albo inaczej - odpowiedni poziom melatoniny sprawia, że człowiek czuje się senny. 

Ma to dużo sensu - jak przekonują eksperci, leczenie bezsenności powinno opierać się na przywracaniu naturalnych mechanizmów regulacji snu. Wszystko to sprawia, że melatonina wykorzystywana jest nie tylko w przypadku problemów ze snem, ale też ślepoty i zaburzeń rytmu dobowego (spowodowanych np. nieodpowiednią higieną snu, pracą w trybie zmianowym czy podróżami obejmującymi różne strefy czasowe).

Melatonina - właściwości

Melatonina znana jest z pozytywnego wpływu na sen, ale jej właściwości obejmują znacznie więcej. Wykazuje działanie protekcyjne wynikające z aktywności immunomodulacyjnej, antyoksydacyjnej (wymiata wolne rodniki ze skutecznością podobną do witamin C i E) i przeciwzapalnej. Chroni przed infekcjami, wspomaga układ sercowo - naczyniowy, posiada właściwości neuroproekcyjne i ma wpływ na tkankę kostną. 

Choć mechanizm i spektrum działania melatoniny nie zostały jeszcze do końca poznane, naukowcy już rozpatrują znaczenie substancji w spowalnianiu rozwoju wielu jednostek chorobowych, jak:

• schorzenia przewodu pokarmowego (wrzody, refluks, zespół jelita nadwrażliwego)
• nowotwory (szczególnie zależne od estrogenów)
• zaburzenia psychiatryczne i neurologiczne 

Melatonina - zastosowanie

Melatonina stosowana jest w przypadku zaburzeń snu o różnej etiologii i odmiennym stopniu nasilenia - od krótkich i niegroźnych epizodów po fizjologiczne zaburzenia produkcji hormonu snu. Substancja wykorzystywana jest także u osób dotkniętych zespołem opóźnionej fazy snu czy bezsenności starczej. 

Melatonina naturalnie reguluje rytm snu i czuwania. W odróżnieniu od leków nie uzależnia, nie zmienia sprawności psychoruchowej, nie wykazuje silnego działania sedatywnego i nie wywołuje zaburzeń układu nerwowego. Może być stosowana przez dłuższy czas - jest bezpieczna i praktycznie nie wywołuje skutków ubocznych.  

Bezsenność to problem, który nieustannie narasta - już teraz dotyka 10% ludzi na świecie, a liczba ciągle rośnie. Niestety, wszystkich czynników ryzyka nie sposób uniknąć. Długotrwałe problemy ze snem obniżają jakość życia i utrwalają negatywne mechanizmy, które tylko pogłębiają dysfunkcję. Specjaliści podkreślają, jak ważna jest odpowiednia i szybka reakcja. Oczywistym wyborem staje się melatonina, która wspiera prawidłowy rytm snu, jego ilość i jakość - bezpiecznie i w zgodzie z naturą ludzkiego organizmu.